उनी ट्रेकिङ सकेर काठमाण्डौं फर्किए । विहाको कुरा चल्यो । उनले सात जना केटी हेरे । छ जनालाई उनले ‘रिजेक्ट’ गरे । सातौ, जसलाई उनले मन पराए, ती केटीले उनलाई ‘रिजेक्ट’ गरिन् । उनी थिईन, सृजना श्रेष्ठ ।
सृजनाको घर गैरीधारामा थियो । त्यही घरमा उनका साथी प्रान्ती शेरचनको डेरा थियो । प्रान्तीले डिनरमा बोलाए । उनी बेलुका प्रान्तीको कोठामा पुगे । उनलाई भेट्न अनिच्छुक सृजना प्रान्तीकै आग्रहमा भेट्न आईन । सृजना एलएलएम गर्दै थिईन् ।
सृजनाले २० मिनेट जति उनलाई प्रश्न गरिन् । सबै प्रश्नको जवाफ दिएपछि उनले पालो मागे । र, घुडा टेकेर प्रस्ताव गरे– कृपया हजुर मसंग बिहा गर्नुहोस ।
सृजना मौन रहिन । केहीबेरको मौनता तोडेर उनले हुन्छ भनिन् ।
त्यसपछि के थियो, ‘चट मग्नी पट विहा’ । भोलिपल्ट साथीभाई र आफन्त सहित अदालत गए । कानूनी रुपमा विवाह गरे । र, अमेरिका फर्किए ।
सात महिनापछि फेरि नेपाल गए । बहिनीको डेराबाट धुमधामसंग बिहा गरे । र, विदेशी समूहसंगै उनी सृजनालाई टे«किङमा लिएर गए । टे«किङ सकेर उनी एक्लै अमेरिका फर्किए । १ सेप्टेम्बर १९८७ मा सृजना आईन । सृजनालाई पसलमा छोडेर उनी बाहिर निस्किए । दुई घण्टा पछि फर्किएर सोधे, सामान बेच्यौ । जवाफमा सृजनाले भनिन्,बेचे ।
उनलाई विश्वास लागेन । तर जव रेकर्ड हेरे । दंग भए । एक हप्तामा उनले जति व्यापार गर्थे । सृजनाले दुई घण्टामा गरेकी थिईन् ।
तीन हप्तापछि उनी नेपाल गए । साथमा लगे, १९ जना डाक्टर । थुप्रै औषधी । र, आठ हजार डलरको चश्मा ।
१९८७ सेप्टेम्बर अन्तिम साता । उनले खाँदवारीमा स्वास्थ्य शिविर शुरु गरे । १० दिन चलेको शिविरमा १० हजार बिरामी आए । उपचार तीन हजारले पाए । बाँकी रित्तै फर्किए । यो घट्नाले उनलाई पीडा भयो । र त्यहीबेला अस्पताल खोल्ने निर्णय गरे ।
सोचे, समाजसेवाका लागि पनि आफू बलियो हुन जरुरी छ । नेपालबाट फर्किएपछि उनी व्यवसायमा सक्रिय भए । एकपछि अर्को व्यवसाय थप्दै गए । १९९० बोल्डरमा पहिलो नारायन्स नेपाल रेष्टुरेण्ट खोले । ग्याँस स्टेशन खोले । स्टोर सञ्चालनमा आए । २००७ मा रेष्टुरेण्टको संख्या ११ पुग्यो । ग्याँस स्टेशन र स्टोरको संख्या पनि पाँच/पाँच पु¥याए । नारायन्स ट्राभल्स खोले । शुरुमै थाई एयरसंग जोडिएका उनी पछि थुप्रै एयरलाईन्सको टिकट बेच्न थाले । माउण्टेन बाईक कम्पनी चलाए । त्यसपछि तावाचे ट्रेकिङ एजेन्सी खोले । वार्षिक रुपमा तीन सयभन्दा बढि विदेशी नेपाल पठाउन थाले । केही वर्षमै दुई दर्जन भन्दा बढि व्यवसायका मालिक भए ।
ट्रेकिङ र ट्राभल एजेन्सी काठमाण्डौंमा पनि विस्तार गरे । भाई वहिनीलाई त्यहाँको सम्पूर्ण जिम्मेवारी दिए । उनले जुन व्यवसायमा हात हाले । त्यसमा सफल भए । पछाडि फर्केर हेर्नु परेन । कर्मयोगीलाई भगवानले भन्छन् रे, तिमी आँट । म पु¥याउछु । उनको हकमा त्यस्तै भयो । उनी जे चिताउँथे । त्यो पुरा हुन्थ्यो ।
उनी बाथरुममा थिए । एउटा जुक्ति फु¥यो–अमेरिकी विद्यार्थी नेपाल लैजाने । बाहिर निस्केर सृजनालाई सुनाए ।
सृजनाले ठाडै नकारिन् । भनिन्, यो संभव छैन् ।
भनिन्छ, जहाँ ईच्छा, त्यहाँ उपाय । एक दिन युनिभर्सिटी अफ बोल्डरका प्रोफेसर डा. ईगोर ग्यामअफ एउटा प्रस्ताव लिएर नारायणलाई भेट्न आए ।
डा. ईगरले हाईअल्टिच्यूड प्रेसराईज व्यागका लागि तीन लाख डलर ग्रान्ट पाएका थिए । उनले हिमाल आरोहणका क्रममा हाईअल्टिच्यूडका कारण हुने आरोहीको मृत्युलाई कम गर्ने उद्देश्यले यो बनाएका थिए । जसलाई उनले नाम दिए, ग्यामअफ व्याग । सगरमाथामा पुगेर यसको परीक्षण गरे । परीक्षण सफल भयो । १८००० मिटरको उचाईमा यो व्यागको प्रयोगले ९ हजार मिटरको अक्सिजन प्राप्त भयो ।
डा.ईगोरले ग्यामअफ व्यागको प्रबद्र्धनका लागि नारायणसंग सहकार्यको प्रस्ताव गरे । उनी त्यसमा सहमत त भए । तर उनले शर्त राखे–युनिभर्सिटी अफ बोल्डरका विद्यार्थीलाई नेपालमा लगेर हाईअल्टिच्यूड पढाउने । ईगोरले प्रस्ताव मञ्जुर गरे । र, युनिभर्सिटीसंग उनको सहमती भयो । उनले ग्यामअफ व्याग खरीदका लागि डुपण्ट कर्पोरेशनलाई प्रस्ताव गरे । उनको प्रस्ताव स्वीकार गर्दै कर्पोरेशनले ठूलो संख्यामा व्याग खरीद गरिदियो । एउटा व्यागको मूल्य ३८०० डलर पथ्र्यो ।
यता सहमतीपछि उनले १९८९ मा पहिलो पटक ७ जना विद्यार्थी काठमाण्डौं लगे । त्यहाँ भाडाको घरमा विद्यार्थीलाई पढाउथे । विद्यार्थीले हवाई टिकट सहित ८ हजार शुल्क तिर्थे । युनिभर्सिटीले लिने शुल्कको तुलनामा त्यो निकै थोरै थियो । सहमती अनुसार विद्यार्थीहरु त्यहाँ पढेका विषयमा क्रेडिट पाउथे । थप १८ वटा विश्वविद्यालयसंग भएको सहमती माओवादी द्वन्द्वका कारण कार्यान्वयन हुन सकेन । २००७ मा युनिभर्सिटी अफ बोल्डरसंगको सहमती पनि भंग भयो ।
हेल्पिङ हयाण्ड्सको जन्म
१९८६ मा पहिलो पटक नेपाल फर्किदा उनको साथमा विदेशी टीम थियो । पहिलो दिन खाँदवारी बसे । ट्रेकिङमा गएका उनी त्यसपछि संखुवासभाका विभिन्न भागमा पुगे । देखे, शिक्षा र स्वास्थ्यको कहाली लाग्दो अवस्था । र गरे, शिक्षा र स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउने प्रण । जन्मियो, हेल्पिङ हयाण्ड्स हेल्थ एण्ड एजुकेशन । १९९२ मा विधिवत रुपमा सञ्चालनमा ल्याए ।
शुरुवात खाँदवारीबाट गरे । त्यसपछि संखुवासभाका अन्य भेगमा पुगे । जव देश घुमे । तव लाग्यो, समस्या त जहाँ तही छ । त्यसपछि अन्य जिल्लामा पनि सेवा विस्तार गरे ।
उनी अफ्रिका गए । नागरिकको दुरावस्था देखे । शिक्षा र स्वास्थ्यमा लगानी गरे ।
निकारागुवाको हलाफामा १२ एकड जमीन किने । र, पत्नी सृजनाका नाममा स्कुल खोले । ३५० विद्यार्थी अध्ययनरत त्यो विद्यालयमा हाल १३ जना शिक्षक कार्यरत छन् । उनले त्यहाँ शिक्षापछि स्वास्थ्यमा हात हाले । क्लिनिक मार्फत स्वास्थ्य सेवा दिए ।
नेपालबाट डाक्टर लगेर नामिबियामा क्लिनिक खोले । भियतनाममा पनि पाँच वर्ष क्लिनिक चलाए । अफ्रिका अशान्त भएपछि काम गर्न अप्ठ्यारो भयो । र, त्यहाँका परियोजनाहरु बन्द गरे ।
वर्षौदेखि भुटान र नेपालमा भने शिक्षा र स्वास्थ्यमा उनका थुप्रै परियोजनाहरु सञ्चालनमा छन् । काठमाण्डौं चावहिलमा हेल्पिङ ह्याण्डसको एक सय शैयाको अस्पताल सञ्चालनमा छ । जहाँ दैनिक सात सय विरामीले नियमित रुपमा सेवा पाईरहेका छन् । त्यहीभित्र सञ्चालनमा छ, नर्सिङ क्याम्पस । १९९५ मा पोलिक्लिनिक मार्फत सेवा शुरु गरेका उनले २००७ मा अस्पताल सञ्चालनमा ल्याएका हुन् । जहाँ २५० जना भन्दा बढिले रोजगारी पाएका छन् ।
१९८८ मा खाँदवारीमा उनले विद्यालय खोले । त्यही खाँदवारीमा वि.स.२०१७ सालमा उनका बुवाले हिमालय माध्यमिक विद्यालय खोलेका थिए । जहाँ हाल १६०० विद्यार्थी अध्ययनरत छन् ।
२००३ मा उनले हेल्पिङ ह्याण्ड्सको सहयोगमा दाङमा २५ शैयाको गोरखा अस्पताल सञ्चालनमा ल्याए । उनको आवद्धतामा दाङमा त्योसंगै गोरखा हाईस्कुल सञ्चालनमा आयो ।
२०१६ मा उनले चैनपुरमा पोलिक्लिनिक खोले । २०२३ मा तुम्लिङटारमा १५ शैयाको मनकामना अस्पताल सञ्चालनमा ल्याए । तुम्लिङटारले दैनिक ५० र चैनपुरले ३० जनालाई सेवा दिईरहेको छ ।
उनी खाँदवारीमा अस्पताल सञ्चालनमा ल्याउने तयारीमा छन् । जसका लागि बैना बुझाई सकेका छन् ।
नेपालको शिक्षा र स्वास्थ्यको क्षेत्रमा उनले काम गर्न लागेको चार दशक भयो । यो अवधिमा अमेरिकाबाट ६ हजार भन्दा बढि चिकित्सक र नर्स नेपाल लगीसकेका छन् । उनी नेपालमा हरेक वर्ष २८ वटा निःशुल्क भिलेज क्याम्प गर्छन् । एउटा क्याम्पबाट ३५० देखि ५०० सम्मले सेवा पाउछन् ।
उनले नेत्रज्योति संघलाई वार्षिक रुपमा एक लाख ५० हजार चश्मा प्रदान गर्दै आएका छन् । उनले अन्य शिविर मार्फत वार्षिक रुपमा ५० हजार चश्मा वितरण गर्ने गरेका छन् ।
त्यस बाहेक ट्राफिक प्रहरी र प्रहरीको सुविधाका लागि चश्मा प्रदान गर्दै आएका छन् ।
जरुरी छैन्, सेवा गर्न पूँजी चाहिन्छ । त्यसका लागि त मन चाहिन्छ । एलन मस्कको देशमा उनले जोडेको दौलतको के महत्व ? तर जन्मभूमिका लागि गरेको सेवा । त्यसबाट आर्जेको प्रतिष्ठा दौलतबाट प्राप्त हुदैन । उनले कमाएको त्यही हो ।
उनी समाजसेवाको हिसाव गर्दैनन् । हिसाव गर्नेहरु समाजसेवा गर्दैनन् । जहाँ समस्या, त्यहाँ पुग्छन् । नाफा नोक्सान हेर्ने भए उनी व्यवसाय मात्र गर्थे ।
भगवान विष्णुलाई नारायण भनिन्छ । जव कोही समस्यामा पर्छन् । सबैले नारायण पुकार्छन् । नारायण छन्, त्यस्तै । आस गर्नेलाई, निराश हुन दिन्नन् । यो त भयो, सत्य युगको कथा । कलियुगका नारायण पनि उस्तै लाग्छन् ।
सबै सुखी हुन् । सबै निरोगी हुन् । उनी भन्छन्, सर्वे भवन्तु सुखिनः सर्वे सन्तु निरामयाः
(आजको अंकमा अमेरिकाको कोलोराडोमा बस्दै आएका समाजसेवी नारायण श्रेष्ठको प्रेरणादायी संघर्ष, सफलता र समाजसेवाको कथाको चौथो भाग प्रकाशित गरेका छौ । बाँकी क्रमशः प्रकाशित गर्नेछौ । हाम्रो अनुमती बिना द एभरेष्टमा प्रकाशित कुनै पनि सामग्री साभार गर्न मनाही छ ।)
