गैर आवासीय नेपाली संघ(एनआरएनए)को ११ औं अधिबेशनपछि जटिल हुदै गएको बिबाद समाधानका लागि गरिएका सबै प्रयासहरु असफल भईरहदा परराष्ट्र मन्त्री डा. आरजु राणाले सबै पक्षका अगुवालाई एक ठाउँमा राखेर संवाद थालेकी छन् । एनआरएनए बिबाद समाधानका लागि अपनाईएको यो कदम ‘ब्रेक थ्रु’ हुनेछ, छलफलका क्रममा अगुवाहरुले गरेको आत्मसमीक्षा जव हृदयबाटै आत्मसात गर्नेछन् ।
११ औं अधिबेशनबाट आफू निर्बाचित भएको दावी गर्ने बद्री केसी आफूलाई आधिकारिक अध्यक्ष ठान्छन । तर उनी महाभारत जितेका एक्लो युधिष्ठिर झै छन् । जोसंग हस्तिनापुर र त्यसको गद्दी छ । बाँकी केही छैन । साथमा कोही छैनन । न भाई । न भारदार । न त प्रजा ।
चुनावको बैधतालाई अस्वीकार गर्दै आएका अधिबेशनमा हार्ने आरके शर्मा र महेश श्रेष्ठका दावी, पीडा र गुनासाहरु आफ्नै किसिमका छन् । केसीलाई उनीहरु अध्यक्ष स्वीकार गर्न आजका मितिसम्म तयार छैनन । ठूलो पंक्ति बाहिर राखेर केसीले कुनै उपलब्धी हात पार्ने संभावना पनि भएन । आफ्नै साथीभाईहरुबाट अस्वीकृत भईरहदा उनलाई खुशी मिल्ने कुरै भएन ।
कम्तिमा यी सबैभाईहरुलाई एउटै ठाउँमा राखेर परराष्ट्र मन्त्री डा. राणाले संवाद थालिन् । र, पहिलो चरणमा नोभेम्बर ६ मा तीनवटै समूहका अगुवाहरुका बीचमा छलफल चलाईन । मन्त्री राणाका तर्फबाट गरिएको यो सकारात्मक पहल कदमी हो । तर मन्त्रीले गर्ने भनेकै त्यति हो । मन्त्री राणाले स्पष्ट भनिसकेकी छन्, एनआरएनएको बिबाद समाधानका लागि मन्त्रालयले सहजीकरण गर्ने हो । हस्तक्षेप होईन ।
कानुनसम्मत ढंगले अघि बढ्न पनि मन्त्री राणाले अगुवाहरुलाई सुझाव दिएकी छन् । उनको सुझावको प्रष्ट आशय थियो, एनआरएनए भित्रको बिबाद आफै हल गर्नु ।
अदालत, दल र सरकारको ढोकामा धाईरहदाको परिणाम के भयो ? कसका हातमा के लाग्यो ? त्यो अगुवाहरुलाई भनिरहनु परेन ।
तर मन्त्री राणाका पनि आफ्नै बाध्यता र दायरा छन् । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको दरो साथ र समर्थन भएका केसीका बिपक्षमा राणा जानसक्ने अवस्था छैन । आफ्नै समर्थनमा निर्बाचनमा लडेको महेश श्रेष्ठ समूहको कुरा नमान्नु पनि कसरी ? महेश श्रेष्ठ समूह यतिबेला आरके शर्मा समूहलाई बोकेर हिडेको छ । शर्मा माओवादी निकट हुन् । माओवादी र एमालेको पानीपानी बाराबार छ । शर्मालाई सहयोग पुग्ने गरी काम गर्नु प्रधानमन्त्री ओलीलाई चिढ्याउनु हो । शर्मालाई सहयोग पुग्ने काम गरेर मन्त्री राणा प्रधानमन्त्री ओलीलाई कदापि चिढ्याउने छैनन । यो कुरा प्रष्ट छ । बाँकी तर्क, तथ्य र दावीहरु तपसिलका कुरा हुन् ।
गैर आवासीय नेपाली संघको निर्बाचनमा जित्दै गर्दा बद्री केसीले तत्कालीन परराष्ट्र मन्त्री एनपी साउँदको कलसम्म उठाउन जरुरी ठानेनन । र, पछि केसीलाई आवश्यक पर्दा परराष्ट्र मन्त्री साउँदले उनको कल उठाएनन । मन्त्री साउँदले आफूलाई वेवास्ता गरेको झोकमा केसी समूहलाई आफ्नो कार्यकालभरी ईग्नोर गरिरहे ।
धन्न मन्त्री राणाले सबै समूहलाई कम्तिमा बोलाएर संवाद गरिन । जुन पहल गर्न साउँदले आवश्यक नै ठानेनन ।
एनआरएनएभित्र काँग्रेस, एमाले र माओवादीको बर्र्चस्वको लडाई रही रहेसम्म, जस्ले जितेपनि एनआरएनए भने सधै हारिरहनेछ । एनआरएनएका हरेक बिबादमा सर्बोच्च अदालत जानु । र, सर्बोच्चका हरेक फैसलालाई हरेक समूहले आफू अनुकूल व्याख्या गरेर रमाउने प्रबृतिले कही पुगिदैन । आत्मरतीले मिल्ने त्यो क्षणिक न्यानो हो । एनआरएनएलाई बलियो बनाउने सबैको सपना हो भने आपसी मतमतान्तर, तिक्तता र हठहरुलाई त्यागेर अगुवाहरु एक ठाउँमा उभिनुको बिकल्प छैन । यसैमा सबैको हित छ ।
हिजो शेष घले समूहलाई एक्ल्याउदा बद्री केसी र कुल आचार्यहरु एक ठाउँमा थिए । बहुमतको त्यही सिद्धान्त लागु गर्दै केसी समूहले आचार्यहरुलाई पाखा लगाउदा घले समूहले खुच्चिङ भन्नु स्वाभाविक थियो । चुनावपछि एक ठाउँमा उभिएका आरके शर्मा र महेश श्रेष्ठ समूह पहिले उभिएको भए यस्तो परिस्थिति आउने नै थिएन ।
एनआरएनएको नेतृत्व हत्याउन जस्तोसुकै हत्कण्डा अपनाउने र बहुमतको अंकगणितलाई नै सबैथोक ठान्ने प्रबृति हावी भएका कारण अल्पमतमा परेको केही छ भने त्यो एनआरएनए हो । एनआरएनए संस्था होईन, यो अभियान हो । त्यो अभियान जोगाउन बहुमत होईन एकमत आवश्यक छ । त्यसका लागि सबै अगुवाहरु एक ठाउँमा उभिन जरुरी छ ।
स्वागत र खातिरदारी जति गरेपनि आफ्नै मञ्चमा झाक्रीहरुले एनआरएनएहरुको हुर्मत लिईरहने छन् । र, लज्जाबोधले निहुरिएको त्यो अनुहारलाई ऐना देखाईरहने छन् ।
भाई फुटे गवार लुटे उखान त्यसै चलेको होईन । लंका दहन सुग्रिवले गरेका होईनन, घरभित्रैको बिभिषणले गरेका हुन् । सुनको लंका खरानी भएको पौराणिक किम्बदन्ती पढेर हुर्किएका समाजका अगुवाहरु जव अल्झिरहने छन्, साना साना स्वार्थहरुमा, तवसम्म उनीहरु महेश बस्नेतहरुबाट घरभित्रै कुटिईरहनेछन् । देश बनाउने सपनाको जगमा उभिएको त्यो भवन आफ्नै बन्धुको रगतले लतपतिईरहनेछ । त्यो भवनका प्रत्येक ईटामा संसारभरी छरिएर रहेका नेपालीहरुको रगतपसिनाको कमाईको अंश छ । त्यो अंशमा कम्तिमा कसैले राजनीति नगरौ ।
प्रवास छ पनि गजव । जति राजनीति नेपालमा हुदैन, त्योभन्दा बढि राजनीति प्रवासमा हुन्छ । जति समूह र गुट नेपालमा छैनन, त्यो भन्दा बढि गुट प्रवासमा छन् । आसन, भाषण र देश बनाउने ठूला कुरा नेपालका नेताहरुले गर्छन, त्योभन्दा कम कहाँ छन्, प्रवासका नेताहरु । हरेकलाई संस्था चाहिने । हरेकलाई नेता बन्नु पर्ने । हरेकलाई आसन चाहिने । हरेकले भाषण गर्नुपर्ने । आफूसंगै प्रवासमा यो रोग पनि ल्याएर आएका छन्, नेपालीहरु । देश बनेन भनेर नेताहरुलाई गाली गरिरहने । तर आफू कहिल्यै नसुध्रिने ।
स्वार्थ मिले यहाँ काँग्रेस, एमाले र माओवादी क्षणभरमा मिल्छन् । स्वार्थ नमिले एउटै सिद्धान्त र आस्था बोक्नेहरु पनि तमात गुटमा बाडिन्छन । देशमा एमाले र काँग्रेस मिलिसके । तर प्रवासमा काँग्रेसका देउवा, कोईराला र सिटौलाबीच अझै पानी बाराबार छ । लडाई सिद्धान्तको होईन, बर्चस्वको हो । एनआरएनएमा पनि भएको त्यही हो । त्यही व्यक्ति कहिले काँग्रेसको प्यानलबाट चुनाव लड्छ । अनि अर्को पटक एमालेको प्यानलको उम्मेदवार त्यही हुन्छ । लड्ने एउटा । लडाउने अर्कै । चुनावमा कोही उठेको छ । प्रतिस्पर्धा अरु कसैको भईरहेको छ । देश बनाउछु भन्ने कुरा त फगत नारा हुन् । एनआरएनएले के बनायो, त्यो जग जाहेर छ ।
जतिबेला गैर आवासीय नेपाली संघको महाधिबेशन आयोजना हुदै थियो, त्यतिबेला मुलुकमा नेपाली काँग्रेस र माओवादीको गठबन्धन थियो । तर एनआरएनएको चुनावमा माओवादी र काँग्रेस निकट समूहहरु छुट्टाछुट्टै भिडे । बद्री केसीलाई एमालेको समर्थन थियो । काँगे्रसको समर्थनमा महेश श्रेष्ठको प्यानल चुनावी मैदानमा थियो । आरके शर्मालाई माओवादीको साथ थियो । यसरी तीन वटा समूहकाबीचमा आस्थागत आधारमा प्रतिस्पर्धा भएको थियो । शेष घले समूह यो महाधिबेशनमा बाहिर थियो ।
काँग्रेसका अधिकांश समर्थकहरुले प्रभाव, प्रलोभन र निकटताका कारण बद्रि केसीको समूहलाई मतदान गरे । जसका कारण एनआरएनएमा बहुमत प्रतिनिधि हुदाहुदैपनि काँग्र्रेसको समर्थन प्राप्त प्यानल पराजित भयो ।
जुन उद्देश्य र भावनाबाट अभिप्रेरित भएर एनआरएनएको स्थापना भएको थियो । त्यो उद्देश्यबाट भट्किएर अगुवाहरु निहीत स्वार्थ र दलगत आस्थामा बाडिन पुगे । त्यसको परिणाम के भयो, जग जाहेर छ ।
जसले एनआरएनए जन्माए, ति अगुवाहरुले हस्तक्षेपका लागि राजनैतिक दलहरुलाई खुला आमन्त्रण गर्दाको नतिजा हो यो ।
एनआरएनएमा उम्मेदवार बन्न नेताहरुको घरदैलो चहार्न बन्द गर्नुपर्छ । एनआरएनए अभियानलाई जोगाउने हो भने आस्था र गुटका आधारमा बिभाजित एनआरएनए समूहहरु मिल्नुको बिकल्प छैन । सबैले आआफ्नो हठ त्याग्नै पर्छ । कि सच्चिन पर्छ । कि सक्किन तयार हुनुपर्छ, उनीहरुसंग अरु उपाय छैन ।
एनआरएनए अगुवाहरु, देशमा बत्ती पछि बाल्नु । पहिले आफ्नो दिमागको बत्ती बाल । समृद्ध नेपालका लागि फराकिला सडकका कुरा पछि गर्नु । पहिले आफ्नो हृदय चौडा बनाउ । नेतालाई गाली पछि दिनु । पहिले आफू सुध्रिनु । ‘एनआरएनए फष्ट’ व्यवहारमा देखाउ । तव एनआरएनए बनाउने कुरा गर्नु । मुखमा एनआरएनए, मनमा कुनै अमूक दललाई बोकेर हुदैन । एनआरएनए बनाउने हो, दलको भारी बोक्न छोड । एनआरएनएको आन्तरिक मामिलामा दललाई आमन्त्रण गर्न बन्द गर । यति गरे, एनआरएनए आफै बन्छ ।
बीबीसी संवाददाता असगर भन्छन्, “विश्लेषकहरूका अनुसार रुस–युक्रेन द्वन्द्व मध्यपूर्वको द्वन्द्वभन्दा पहिले नै अन्त्य हुनेछ । किनभने उनीहरूले बुझेका छन् कि युक्रेनको सन्दर्भमा, ट्रम्प प्रशासन निश्चित छ कि केही कुरालाई पाखा लगाएर भएपनि यसलाई शान्तितर्फ लैजानुपर्छ ।’ मध्य पूर्वको तुलनामा युक्रेन–रुस युद्धको ठुलो नभएको धेरै मानिसहरू विश्वास गर्छन् । त्यसैले यो द्वन्द्व मध्यपूर्व द्वन्द्व अघि समाधान गर्न सकिने धारणा पनि पाइने असगर भन्छन् । मध्यपूर्वको द्वन्द्वको तुलनामा रुस–युक्रेन द्वन्द्व समाधान गर्न धेरै कठिनाइ हुने विश्वास हर्ष पन्तले व्यक्त गरेका छन् । ‘यस्तो किनभने यसको आधारभूत पक्ष युरोपेली सुरक्षासँग सम्बन्धित छ । युक्रेन कमजोर छ । आफू वार्तामा नआएमा अहिले पाइरहेको समर्थन नपाउने हो कि भन्ने डर प नि उसलाई छ ।
