धर्मेन्द्र बिह्वल

हामी पलियाकलाँ आइपुग्दा दिउँसोको करिव एक बजिरहेको थियो । हामी रेलबाट ओर्लेर स्टेशनबाहिर निस्कदा मनमा प्रश्न उव्जियो, यो कुन नयाँ ठाउँमा आइपुगियो ? केटाकेटीकै उमेर न हो । स्टेशनबाहिर आउँदा भोक लागेको भन्ने मेरो जानकारीका आधारमा पिताजीले एउटा सामान्य होटेलमा लिएर जानुभयो । खाना खाइयो र अब अगाडीको यात्राका लागि तयार हुनु थियो, भइयो । पिताजीका अनुसार अबको गन्तव्य गौरीफन्टा र त्यसपछि धनगढी । जंगलको बीचबाट गौरीफन्टासम्म एउटा सामान्य बसमा यात्रा गरियो भने गौरीफन्टाबाट मोहना नदी पार गर्दै रिक्साबाट धनगढी टेकिएको थियो । अहिले मोहना नदी छेउ नेपाली भूमिमा सानो वजार, जो डोके वजारका नामले चिनिन्छ, अवस्थित छ । वास्तवमा यहीँबाट पुनर्वास वस्ती सुरु हुन्छ । अलिकति पश्चिम कञ्चनपुर जिल्लामा पुगेपछि यो वस्ती अझै बाक्लिन्छ र एउटा नगरपालिकाको परिस्कृत स्वरुप ग्रहण गर्दछ । तर जुनबेला पहिलोपटक मैले यो भूगोल टेकेको थिएँ, त्यसवेलासम्म यो घना जंगल नै थियो र वस्ती वस्न प्रारम्भ भइसकेको थिएन ।

भर्खर प्रवेशिका (एसएलसी) परीक्षा दिएर बसेको १६ वर्षे किशोर । म मेरा पिताजीसँग मेरो घर जनकपुरबाट निकै टाढा पलियाकलाँ हुँदै धनगढीसम्म आइपुगेका थिएँ । सबै कुरा नौलो लागीरहेको थियो । यस क्षेत्रका लागि म त नयाँ थिए नै मेरा पिताजी पनि सुदूरपश्चिमको तराईको यो भूगोलबाट त्यति खासै परिचित हुनुहुन्न थियो भन्ने मेरो अहिलेको बुझाई हो । म त यतिमात्र ठानिरहेको थिएँ–म त पिताजीसँग छु र पिताजीलाई सबै कुरा थाहा हुन्छ । मेरा पिताजी यो विश्वकै सबैभन्दा जान्ने बुझ्ने व्यक्ति । पिताजी सँगै भएपछि सबै समस्याको समाधान सहजै भइहाल्छ नि ।

त्यसवेला हाम्रालागि नितान्त नयाँ यात्रामा पिताजीले कति समस्या वेहोर्नुपरेको थियो होला भन्ने कुराको अनुमान म आज ४१ वर्षपछि गरिरहेको छु । पक्कै सहज थिएन होला त्यो समय । मैले उल्लेख गरिहालेँ सन्दर्भ ४१ वर्ष पहिलेको हो, जब मैले पहिलोपटक धनगढीको भूगोल टेकेको हुँ ।

नेपालको पश्चिमी भूगोलको ‘गेट वे’

धनगढी–सुदूरपश्चिमको हालको राजधानी शहर । यस शहरको नामकरणका बारेमा अनेकौं किंवदन्ती प्रचलित छन । कतिले धन गाडिएको ठाउँ भन्छन भने कतिले धानको उत्पादन बढी हुने ठाउँका रुपमा पनि चिनाउने गरेका छन । थारु जातिको बाक्लो उपस्थिति रहेको कैलालीको सदरमुकाम धनगढीमा भने उत्तर पहाडबाट वसाई सरेर आएकाको संख्या उल्लेख्य छ । यस शहरको रवाफ त्यसबेला पनि राम्रै रहेको म सम्झन्छु । नेपालको पश्चिमी भूगोलको ‘गेट वे’ नगरका रुपमा धनगढी त्यसवेला पनि स्थापित थियो । त्यसको यो प्रभावमा आज पनि कुनै कमी आएको छैन भन्ने मेरो बुझाई हो । हो, हिजोभन्दा आज क्रमशः यो शहर सुगम भने बन्दै गएको छ । पहिले कर्णाली र राप्ती नदी पारी अर्थात पूर्वका हामीजस्ता व्यक्तिका लागि यहाँ आउनु सहज थिएन । जनकपुर घर भएका हामीजस्ताले भारतको लामो बाटो हुँदै यहाँ आउनुपर्ने बाध्यता थियो । यस अर्थमा त यो विकट नै थियो नि । हामी पनि त्यस्तै बाध्यता तह लगाउँदै यहाँसम्म आइपुगेका थियौं । अहिले अवस्थामा निकै परिवर्तन आएको छ । आज यस शहरबाट नेपालको कुनै पनि स्थानका लागि सडकयात्रा गर्न सकिन्छ भने दस किलोमीटर उत्तरमा अवस्थित अतरियाबाट सुदूरपश्चिमका सबै पहाडी जिल्ला सडक सञ्जालमा जोडिन्छ । छेवैको भारतीय नगर पलियाकलाँ र वनवासाबाट भारतको जुनसुकै ठाउँका लागि सडक र रेलबाट यात्रा गर्न सकिन्छ । यो निश्चित हो, असहजबाट सहज बन्दै गएको आधुनिक धनगढीको निर्माण एक दिनमै भएको भने होइन ।

विद्यमान विकटतालाई छिचोल्दै, समस्याहरु पार लगाउँदै हामी त्यसवेला धनगढी आइपुगेका थियौं । मैले धनगढी पहिलोपटक टेकेको तिथिमिति त यकिन छैन तर किशोरावस्थाको त्यो समय वर्तमानमा स्मरण गर्दा यति सम्झन्छु, झण्डै चार दिनको यात्रा तय गरेर धनगढी टेक्दा म निकै थकित थिएँ । पानी प्यास लागेको थियो । मैले पिताजीलाई पानीको आग्रह गर्दा उहाँले अलि कडा स्वरमा एकछिन पख्न भनेको स्मरण मेरो मानसपटलमा अझै ताजै छ । यहाँ पुग्दा झमक्क साँझ परिसकेको थियो । घडीमा कति वजेको थियो, त्यो त थाहा भएन ।

म एसएलसी दिएर बसेको थिएँ । अन्य कुनै दवाव थिएन । पिताजीको सरुवा कञ्चनपुरको महेन्द्रनगर (अहिलेको भीमदत्त नगर)स्थित घरेलु कार्यालयको प्रमुखका रुपमा भएको थियो । उहाँ त्यहाँ जानुपर्ने थियो । उहाँले धेरैजनासँग सल्लाह गरेर धनगढी हुँदै महेन्द्रनगर जाने बाटो रोज्नु भएको थियो । मैले पनि सँगै जाने ढिपी गरेको थिएँ । जसमा म सफल भएको थिएँ । यो ढिपी प्रमाण हो, मलाई घुमघाममा त्यसै वेलादेखि रुची थियो । हामीले जनकपुरबाटै रेलको यात्रा प्रारम्भ गर्यौ । भारत विहारको जयनगरसम्म नेपाली रेलबाट आइपुगेका हामीले यहाँबाट भारतीय रेलबाट मधुवनी, दरभंगा, पटना, गोण्डा र पलियाकलाँसम्मको यात्रा तय गरेका थियौं । यसक्रममा अनेक स्टेशनमा रेलबाट ओर्लने र रेल चढने हाम्रो दैनिकी नै बनेको थियो । कतिपय ठाउँमा स्टेशनकै प्लेटफर्मलाई आवास बनाएको र त्यतै कतै पेटलाई सन्तुष्टि प्रदान गर्ने प्रयास गरेको स्मृति मेरा लागि निकै महत्वपूर्ण छ । यात्राका सँगैका सहयात्रीको प्रभाव, रेल्वेका कर्मचारीको सहयोग र असहयोग, बाटामा उत्पन्न समस्या र तिनको समाधानको प्रक्रियालाई यतिखेर सम्झँदा मलाई लाग्छ मेरा जीवनका लागि ती अत्यन्त महत्वपूर्ण सिकाई थिए र हुन ।

धनगढीसँगको निरन्तर सम्पर्क

हामी धनगढी आइपुग्दा साँझ परिसकेको थियो । महेन्द्रनगर त भोलि जाने हो तर आज बस्ने कहाँ ? समस्या थियो । त्यसवेला कैलाली जिल्लाको सदरमुकाम पश्चिमको नेपालको मुख्य व्यापारिक नगर धनगढीमा आजको जस्तो विकसित सडक वजार, होटेल आदि थिएनन् । पिताजीका अनुसार आजको रात यहाँको घरेलु कार्यालयमा विताउनुपर्ने थियो तर त्यस कार्यालयका बारेमा कुनै जानकारी उपलब्ध थिएन । कहाँ छ ? कुन ठाउँमा छ ? थाहा छैन । आजको जस्तो फोन प्रणाली नभएको युगमा, जब इच्छयाएको नम्बर पाउन एक्सचेन्जको सहयोग आवश्यक पर्दथ्यो, सोधखोज गर्दै धुले बाटोहरु पछ्याउँदै गन्तव्यसम्म पुग्नुबाहेक कुनै विकल्प थिएन । पिताजीले त्यसै गर्नुभयो । हामी कसैगरी घरेलु कार्यालय पुग्यौ तर त्यहाँ कार्यालय प्रमुख थिएनन । हाम्रा सामु विकराल समस्या उत्पन्न भएको थियो । तर सायद एकजना सहायक स्तरका कर्मचारी भेटिए । उनले सहयोग गरे र हामीले कसै गरी त्यहाँ रात विताएको सम्झन्छु । भोलिपल्ट विहान सबेरै अगाडी मुख निस्केको ट्रकजस्तो एउटा वसमा हामी महेन्द्रनगरतर्फ प्रस्थान गरेका थियौं ।

आजको दिनमा म आफैसँग दावी गर्न सक्छु, धनगढीलाई म विगत ४१ वर्षदेखि जान्दछु । म निरन्तर यो शहरको सम्पर्कमा छु । पेशाले पत्रकार भएका कारणले पत्रकारिताको गतिविधिको त म साक्षी हूँ नै यस अवधीमा भएका यहाँका सामाजिक, राजनीतिक र भौतिक विकासको पनि कुनै न कुनैरुपले म प्रत्यक्षदर्शी हूँ । साक्षी हूँ । २०४० सालदेखि २०५२ सम्मको अवधिमा पिताजीको जागिरका कारणले एक÷दुईपटक म धनगढी गएँ हुँला, त्यो पनि सम्झने गरी होइन । त्यसपछि २०५३/५४ देखि निरन्तर रुपमा म यो शहरसँगको सम्पर्कमा छु । सबैभन्दा बढी पत्रकारिताका कारणले । हो, कैलाली र त्यसमा पनि धनगढीको भूमि पत्रकारिता कर्मका कारणले मेरा लागि निकै महत्वपूर्ण छ । २०५६ तिर म हिमालय टाइम्समा कार्यरत थिएँ । त्यसैताका मैले कमैयासम्बन्धी समाचारवृत्ति (फेलोसिप) प्राप्त गरेको थिएँ । त्यस सन्दर्भमा मैले कैलाली पनि गएर अध्ययन गर्नुपर्ने थियो । म गएँ र त्यसैवेला मैले धनगढीलगायत कैलालीका धेरै ठाउँ घुम्ने अवसर पाएको हूँ । चिसापानी, लम्की, टीकापुर, पहलमानपुर, जोशीपुर, मोहन्याल, बौनियाँ, जानकी, प्रतापपुरजस्ता ठाउँ मैले त्यसैवेला घुमेको हुँ । यो भ्रमणमा मलाई सहजीकरण गरी सहयोग गरिदिने मित्र टीकापुरमा भुवनेश्वर अधिकारी र धनगढीमा करुणाकर पाण्डेप्रति म आभार व्यक्त गर्न चाहन्छु । २०५६ पछि पनि मैले यी ठाउँहरुको पटकपटक भ्रमण गरेको छुँ, निकै परिवर्तनको अनुभूति सँगालेको छु ।

कैलालीको पत्रकारिता र पत्रकारको कुरा गर्दा मैले यहाँ सबैभन्दा पहिले चिनेको पत्रकार करुणाकर पाण्डे हुन । पाण्डे र मैले हिमालय टाइम्समा सँगै काम गरेका हौं । त्यसै सन्दभएमा शायद २०५३ देखि नै उनीसँग मेरो सम्बन्ध निरन्तर छ । पाण्डे र म नेपाल पत्रकार महासंघको केन्द्रीय समिति (२०५६–५९)मा सदस्यका रुपमा पनि सँगै कार्यरत थियौं । पाण्डेसँगका पत्रकारिताका मेरा अनेक अनुभव स्मृतिमा छन । पाण्डेपछि कैलालीका मेरा अर्का पुराना मित्र हुन मनमोहन स्वाँर, जो म नेपाल पत्रकार महासंघको अध्यक्ष हुँदा (२०६५–६८) सुदूरपश्चिम संयोजक (केन्द्रीय सदस्य)थिए । यी दुबैसँग एक किसिमले मेरो पारिवारिक सम्बन्ध पनि छ । यी दुबै मित्रको घरमै पनि मैले केही दिन विताएको छु । धनगढी आउने जाने सन्दर्भमा मैले अग्रज पत्रकारहरु घनबहादुर शाह, उमीद बागचन्द, टिएन जोशी, मोहन बुढा ऐर आदिलाई पनि चिनेको हुँ ।

सशस्त्र द्वन्द्वकालमा एक रातको साक्षी

धनगढी सम्झने कुरा गर्दैगर्दा २०६०/६१ को एउटा दिन (तिथि यकिन छैन)लाई मैले कहिले विर्सन सक्दिन । सुदूरपश्चिम प्रदेशका सबै जिल्लाका साथीको प्रतिनिधित्व हुने गरी कैलालीका पत्रकारहरुको संख्या अधिक रहेको समाचार लेखन र अन्तरवार्ता विषयक एक तालिमको आयोजना गरिएको थियो । नेपाल प्रेस इन्स्टिच्यूट (एनपिआएइ)ले आयोजना गरेको उक्त सातदिने तालिमको सहजकर्ताका रुपमा मसँगै गएका थिए नेपालगञ्जका अग्रज पत्रकार हेमन्त कर्माचार्य । हामी होटेल विद्यामा थियौं । सशस्त्र द्वन्द्व उत्कर्षमा थियो । त्यस समयमा एक रात भएको भीडन्तको साक्षी हामी पनि बन्न पुगेका थियौं । धनगढी वजारमा निकैबेर गोली चलेको सुनियो । म र हेमन्त दाई होटेलको छतमा गयौ र गोली कहाँ चलेको हो भनेर ठम्याउन खोज्यौ । केही हदसम्म ठम्यायौ पनि । भोलिपल्ट तालिम सुरु हुनुअघि विहान वजार घुम्दा हामीले धनगढी वजारको स्वर काँपेको अनुभव गरेका थियौं । शहरी क्षेत्रमा दुईपक्षीय भीडन्तमा भएको गोलीवारीले स्थानीयको सुरक्षाका सम्बन्धमा एकैपटक थुप्रै प्रश्नको उठान भएको हाम्रो ठम्याई थियो । त्यसै तालिम सन्दर्भको बसाईपछि, पत्रकारहरु कर्ण शाह, दीर्घराज उपाध्याय, शिवराज भट्ट, भरत शाह, जगत साउद, हिक्मत रावल, हेमन्त पौडेल, गणेश चौधरी, टेकराज जोशी, वीरेन्द्र रावल, एकिन्द्र तिमिल्सेना, मीन वम, टेकेन्द्र देउवा, योगेन्द्र वलायर, भावना जोशी, करुणा जोशी आदिसँग मेरो सम्बन्ध झाँगिएको हो । यो सम्बन्ध अहिलेसम्म पनि निरन्तर छ भन्न पाउँदा मलाई गौरवबोध छ । पछिल्ला दिनमा त कैलाली कार्यक्षेत्र भएका प्रकाशविक्रम शाह, हिमाल जोशी, योगेश रावल, परमानन्द पाडे, श्रवण देउवा, दुर्गा देवकोटा, मीन ठकुरी, दीपेन्द्र भट्ट, टंक कुवँर, सीताराम ओझा, भोजराज जोशी, हरि जोशी, दीपक ओली, भीम चौधरी, सिद्धराज भट्ट, टीकाराम सुनार, भीष्मराज ओझा, देवानन्द न्यौपाने, डम्मर वम, नवराज खनाल, युवराज न्यौपाने, चन्द्र खनाल, तिलक ओझा, मुकेश टेर्रा, प्रेम चौधरी, दिनेश चौधरी, हरिश विक, प्रिन्स विके, लक्ष्मी जैशी घोडासैनी, सुनील आउजी, गगन ऐडी, शेरवहादुर ऐर शेरु, लोकबहादुर देउवा, जस्ता पत्रकार मित्रसँग पनि मेरो आत्मीय सम्बन्ध छ ।

पत्रकारिताका अनेक मुद्दा, दीर्घको नेतृत्व महत्वपूर्ण

पत्रकारिताका सन्दर्भमा धनगढीसँग सम्बन्ध जोडिएका अनेक स्मृति शेष छन । सबैको चर्चा गर्नु सम्भव छैन । तर केही विषय यस्ता छन जसको चर्चालाई अस्वीकार पनि गर्न सकिँदैन । यस्तो चर्चाको प्रयत्न गर्दा पत्रकार दीर्घराज उपाध्यायको नाम अत्यन्त टडकारो रुपमा अगाडी आउँदछ । म पत्रकार महासंघको केन्द्रीय अध्यक्ष हुँदै गर्दा उनी महासंघ कैलालीका अध्यक्ष थिए । त्यस कालखण्डमा उनको र मेरो अर्थात केन्द्र र जिल्लाबीच सफल समन्वय थियो । हो, केन्द्रीय सदस्यका रुपमा यसमा मनमोहनजीको महत्वपूर्ण भूमिकालाई अस्वीकार गर्न सकिँदैन ।

हामीले स्थानीय पत्रकार र व्यवसायीबीचको खस्कँदो सम्बन्ध सुधारको विषय होस वा पत्रकार लक्की चौधरीलाई सुरक्षित रुपमा काठमाडौमा स्थापित गर्ने कुरा होस हामीले महत्वपूर्ण सफलता प्राप्त गरेका थियौं । यतिमात्र होइन अतरियाका पत्रकार जेपी जोशीको हत्या प्रकरण मेरो पत्रकारिता क्यारियरकै एक महत्वपूर्ण घटना थियो । शायद यस्तै अनुभूति दीर्घको पनि हुनुपर्छ । यो घटनालाई लिएर नेपाल पत्रकार महासंघ देशव्यापीरुपमा आन्दोलित भयो र सरकार घटनाको छानविन गर्न एक उच्चस्तरीय आयोग गठन गर्न बाध्य भयो । त्यस कालखण्डमा कैलालीमा जति पनि घटना भए, सबैलाई सम्बोधन गर्न महासंघ सफल रह्यो । म स्थानीय नेतृत्वका नाताले वास्तवमै दीर्घको प्रशंसा गर्न चाहन्छु ।

सामाजिक सद्भावको शहर

मैले चिनेको धनगढीको अर्को रुप हो सामाजिक सद्भावको शहर । तराईमा शायद यति समाजिक विविधतायुक्त अर्को शहर छैन भन्दा अन्यथा हुदैन । हार्दिकता यो शहरको गहना हो । सबै भाषा, भाषी, जाती, धर्म र समुदायबीचको सौहाद्र्धता अन्य शहरका लागि पनि अनुकरणीय छ । त्यसो त केही वर्षअघि धनगढी र कैलालीले खण्ड–अखण्ड र थरुहट आन्दोलनको पीडा सँगाल्न बाध्य हुनुप¥यो । यिनलाई अपवाद मान्ने हो भने कैलालीको समाज आपसमा मिलेर बसेको समाज हो । धनगढीलाई त्यसको प्राकट्य रुपमा ग्रहण गर्न सकिन्छ । धनगढीमा सबैथरि जातजाती मिलेर बसेका छन । धनगढीले सबैलाई मान, सम्मान र स्थान प्रदान गरेको छ । यस शहरले सबैलाई आफूभित्र समेट्ने निरन्तर प्रयत्न गर्दै आएको छ÷गरेको छ । यहाँका आदिवासीका साथै पहाडबाट तल झरेका होउन कि तराई मधेशकाहरु पश्चिम सरेका होउन, धनगढीले सद्भावका साथ सबैलाई स्वीकार गरेको छ । वास्तवमा भन्ने हो भने आजका दिनमा यस शहरको शक्ति पनि यही सद्भावमा आधारित छ । यसको प्रभाव पनि यही हो ।

आधुनिक धनगढीको निर्माणमा सबैको योगदान छ । यसको निर्माणमा सुदूरपश्चिमका व्यक्तिको योगदान त महत्वपूर्ण छ नै, पूर्वी नेपालका नेपालीको भूमिका पनि कम महत्चवपूर्ण छैन । यहाँ सुदूरपश्चिमका पहाडका सात जिल्लाका साथै छेवैका बाँके, वर्दिया र पूर्वी मधेशका सिरहा, सप्तरी, सर्लाही, धनुषा र महोत्तरी जिल्लाका झा, मिश्र, ठाकुर, मण्डल, कर्ण, साह, शुक्ला थर भएका व्यक्तिहरुको ठूलो संख्यामा वसोवास छ र धनगढीको आर्थिक, सामाजिक र राजनीतिक गतिविधिमा यिनको योगदान महत्वपूर्ण छ । पूर्वी मधेशबाट आएर यहाँ वसोवास गरिरहेकामध्ये अधिकांशको पुर्वजको सम्बन्ध शिक्षण पेशासँग छ । सुदूरका पहाडी जिल्लामा शिक्षाको ज्योति फैलाउन आएकाहरु पछि धनगढीमा आएर वसोवास गर्न थाले र यो शहरले तिनलाई स्वीकार गर्दै आफूभित्र स्थान दिएर संरक्षित गर्यो । अहिले तिनैका सन्तानमध्ये अधिकांश यहाँ अनेकथरी व्यवसायमा संलग्न छन । धनगढी आउने जाने क्रममा वेलावखत सञ्जय चौधरी, प्रेमचन्द्र झा, रोहित मिश्र लगायतसँग पनि भेटघाट हुने गरेको म सम्झन्छु ।
यस आधारमा कहिलेकाहीँ लाग्छ, धनगढी आगन्तुकहरुको शहर हो र स्वाभाविकरुपले यहाँको राजनीति, आर्थिक क्षेत्रमा आगन्तुकको प्रभाव निर्णायक रहने गरेको छ । धनगढीले त तिनलाई अपनत्व प्रदान गरेको छ तर तिनले धनगढीसँग कति अपनत्वभाव विकसित गर्न सकेका छन ? प्रश्न विचारणीय छ ।

पछिल्लो समयमा धनगढी चर्चामा रहने गरेको थप केही कारण छन । पहिलो सुविधासम्पन्न विमानस्थल, दोस्रो गेटा स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान (जो निर्माण भए पनि सञ्चालनमा आउन सकेको छैन), तेस्रो सुदूरपश्चिमको अस्थायी राजधानी, चौथो सुदूरपश्चिमको प्रवेश द्धार (गेट वे) अत्तरिया र पाँचौ श्री वेहडा बाबाको नगर ।

सामान्यतया धनगढीमा मोहना किनारलाई अपवाद मान्ने हो भने यहाँ आउने पर्यटकका लागि घुम्ने गन्तव्यको नितान्त अभावबोध भइरहेको वर्तमानमा वेहडा बाबा स्थान चर्चामा आएको छ । यो एक प्रसिद्ध धार्मिक तथा आध्यात्मिक स्थल हो । यो स्थान सिद्ध बाबा वा तपस्वीको रूपमा पूजिन्छ । धनगढी नजिकैको वन क्षेत्रको आसपास अवस्थित यो स्थल पछिल्लो समयमा धार्मिक यात्राका लागि पनि प्रसिद्ध हुँदैछ । यहाँ मानिसहरू राम्रो स्वास्थ्य, सफलता, र संकटबाट मुक्ति पाउन आशीर्वाद माग्न जाने गर्दछन । हरियाली र प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपूर्ण यो स्थान धार्मिकमात्र नभई मन शान्त पार्ने स्थलका रुपमा पनि चर्चित हुँदैछ ।

यति हुँदाहुँदै पनि धनगढीलाई पूर्ण मान्न सकिने अवस्था भने छैन । म जबजब यहाँ जान्छु, भगवान लक्ष्मीनारायण मन्दिर जाने प्रयत्न गर्छु र पाउँछु भगवान हिजो जहाँ थिए आज पनि त्यहीँ छन । उनको मन्दिरमा खासै परिवर्तन आउन सकेको छैन ।
–––

कानूनी समस्या देखाएर गभर्नरको दौडबाट डा. गुणाकर भट्टलाई आउट गर्न सफल भएपनि प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र सत्ता साझेदार नेपाली काँग्रेसले विश्व पौडेललाई गभर्नर बनाउने कोर्सलाई गति दिन सकेका छैन ।

गभर्नरको दौडमा पौडेल भित्रिएपछि पनि प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले योग्यता र रोलक्रम अनुसार गभर्नर नियुक्ति गर्ने अभिव्यक्ति दिए । योग्यता र रोलक्रमको कुरा उनले त्यसै गरेका होईनन् । त्यसको अर्थ ओली अझै पनि निलम ढुंगानालाई बनाउन चाहन्छन् । ढुंगानालाई देखाएर ओलीले जसरी भट्टलाई गभर्नरको रिङ बाट आउट गरे । त्यसैगरी पौडेललाई पनि आउट गर्ने छन् । र, अन्तमा निलमलाई नै गभर्नर बनाउन देउवालाई सहमत गराउने छन् ।

प्रधानमन्त्री ओली झापाली हुन् । उनी झापाकै व्यक्तिलाई गभर्नर बनाउन चाहन्छन् । भन्नलाई उनी पहिलो महिला गभर्नर बनाउने भन्छन् । तर अभिष्ट झापालीलाई गभर्नर बनाउने हो । ओलीलाई त्यसैपनि एमालेका नेता कार्यकर्ताले बा भन्छन् । त्यसअर्थमा उनी निलमको पनि बा हुन् । होे, ओली पनि चेलीलाई गभर्नर बनाउन चाहन्छन । निलमका बुवा काँग्रेसी हुन् । पति एमाले । र, निलम पनि एमाले । त्यसमाथि झापाली । उनको योग्यता यति भए काफि छ । बाँकी त तपसिलका कुरा हुन् ।
प्रधानमन्त्रीको बेडरुमसम्मै बिचौलियाको पहूँच छ भन्ने काँग्रेस महामन्त्री गगन थापाको अभिव्यक्ति र गभर्नरको खेलमा अर्बौको चलखेल भईरहेको रास्वपा नेता स्वर्णिम वाग्लेको आरोप त्यसै आएको होईन । विश्व तिनै व्यक्ति हुन्, काँग्रेसबाट जेजति सुविधा, अवसर र नियुक्ति पाए, स्वर्णिमले हात समातेर उनले यो अवस्थामा पु¥याएका हुन् । बिडम्बना स्वर्णिम काँग्रेसबाट आउट भए । विश्वको त्यही काँग्रेसमा रजगज भयो ।

रोचक कुरा त के भने काँग्रेसले गभर्नरमा अघि सारेका विश्व पौडेल अर्थमन्त्री विष्णु पौडेलका चेला हुन् । विश्वले अर्थमन्त्रीलाई बा भन्छन् । दशैंमा टीका लगाउछन् । विश्व अर्थमन्त्री पौडेलका आर्थिक सल्लाहकार मात्र होईनन, यसअघि विष्णु पौडेल अर्थमन्त्री हुदा ल्याएको बजेटमा विश्वको महत्वपूर्ण भूमिका र योगदान थियो भन्ने कुरा ओपन सेक्रेट छ ।

नेपाली काँग्रेसबाट टिकट पाएर चितवनमा चुनाव नलडेका भए यतिबेला विश्व प्रधानमन्त्री ओलीको आर्थिक सल्लाहकार हुने कुरा आशंका मात्र हुने थिएन, वास्तविकता हुने थियो । टिकट, पद, सुविधा र अवसर जति काँग्रेसबाट पाएकै कारण उनी प्रधानमन्त्री ओलीको आर्थिक सल्लाहकार हुन नसकेका हुन् ।

अर्थमन्त्री पौडेलको आर्थिक सल्लाहकार त यतिबेला पनि विश्व नै भएको कुरा एमालेका नेताहरु मात्र भन्दैनन्, काँग्रेसकै नेताहरुलाई यो कुरा थाह छ ।

बाहिरबाट हेर्दा गभर्नरमा काँग्रेसले अघि सारेपनि विश्व एमालेका अर्थमन्त्री विष्णु पौडेलका प्रिय चेला हुन् । अर्थमन्त्री पौडेल निलमलाई गभर्नर बनाउन चाहदैनन् । उनी त निलम भन्दा भट्ट नै गभर्नर बनोस भन्ने चाहन्थे । तर ओलीका अगाडि उनी प्रतिवाद वा आफ्नो बिचार लाद्ने क्षमता नराख्दा निलमको नाम सुन्न बाध्य भएका हुन् ।

दुई बा (प्रधानमन्त्री ओली र अर्थमन्त्री पौडेल) का अगाडि दाई (शेर बहादुर देउवा) निरीह झै देखिएका छन् । देउवाले त प्रधानमन्त्री ओलीले भट्टलाई गभर्नर बनाउन चाहेको तर राष्ट्र बैंकको आन्तरिक समस्याले ढिलाई भएको अभिव्यक्ति नै दिए । ओलीले देउवालाई कुन हदसम्म गुमराहमा राख्न सफल भए देउवाको यही अभिव्यक्तिले पुष्टि गर्छ ।

निलम, जसलाई ओलीले कार्यकारी निर्देशकबाट डेपुटी गभर्नर बनाए । र, डेपुटीबाट कामु गभर्नर । र, उनलाई गभर्नर बनाउने आश्वासन र आड दिने पनि ओली नै हुन् । निलमले कार्यकारी निर्देशक भट्टको राजिनामा स्वीकृत नगर्नु र त्यही बहानामा भट्टको सट्टा विश्वलाई गभर्नरका लागि काँग्रेसले अघि सार्नु संयोग मात्र होईन । यो नियोजित हो ।

निलमलाई गभर्नर बनाउने सवालमा पूर्व अर्थमन्त्री तथा पूर्व गभर्नर युवराज खतिवडाका बीचमा समान धारणा छ । यद्दपि दुबैका स्वार्थ भने फरक फरक छन् । भनिन्छ, खतिवडा आगामि १० वर्षसम्म एमाले अझ खासगरी आफ्नो नियन्त्रणमा राख्न चाहन्छन् । निलमलाई गभर्नर बनाएर उनी कार्यकारी निर्देशक रहेका आफ्ना ज्वाई रामशरण खरेललाई डेपुटी गभर्नर हुदै कामु र पाँच वर्षपछि गभर्नर बनाउन चाहन्छन् । निलम गभर्नर भएपनि आफू अनुकूल चलाउन सकिने र अधिकार जति ज्वाईलाई दिन लगाएर त्यहाँभित्र एमाले र आफ्नो हालीमुहाली गर्ने ध्याउन्नमा छन् ।

अव गभर्नर जो भएपनि कि एमालेको मान्छे –निलम) हुनेछिन् । कि एमालेको फेवरको मान्छे (विश्व)हुनेछ । त्यसको अर्थ निलम र विश्व बाहेक अर्को गभर्नर हुने देखिदैन् ।

बिचरा भट्ट त मोहरा बनाईए । बस्, चर्चामा ल्याएर ओली र देउवाले उनको जागीर र क्यारिएर सकिदिए । घर न घाटको बनाए ।
भट्टको राजिनामा स्वीकृत होस भन्ने राष्ट्र बैंकभित्रकै सिनियर लेवलका कर्मचारीहरुको पनि ईच्छा थियो । उनी गभर्नर हुदा त्यही भित्र अरु कर्मचारीको पदोन्नती हुन्थ्यो ।

बाहिरबाट ब्ल्याक मनी ल्याउन र पछिल्ला केही वर्षमा थुपारेको देशभित्र र बाहिर थुपारेको धनलाई बैधता दिन र त्यसलाई व्यवस्थापन गर्न गभर्नरमा निलम र विश्व उपर्युक्त र विश्वासिला पात्र हुने शीर्ष नेताहरुका बीचमा समझदारी जस्तै बनेको भन्नेहरु पनि छन् ।

जसका लागि भट्ट उपर्युक्त पात्र थिएनन । देशलाई ग्रे लिष्टबाट बाहिर ल्याउन वा अर्थतन्त्र सुधार गर्ने सोच र नियत कसैको छैन् । अर्थतन्त्र बुझेको व्यक्ति होईन, शीर्ष नेताको नियत र मति बुझेको गभर्नरको खोजी भईरहदा त्यो योग्यता भट्टमा थिएन । उनी आउट गरिनुको कारण यति हो ।

पूर्व अर्थमन्त्री डा. प्रकाश शरण महत शुरुमा डा. रविन्द्र पाण्डेलाई गभर्नर बनाउन चाहन्थे । उनी त्यो दौडबाट आउट भएपछि महत ज्ञानेन्द्र ढुंगानालाई गभर्नर बनाउने दौडमा थिए । ढुंगानालाई अर्वपति व्यवसायी बिनोद चौधरीको साथ थियो । साथै अन्य बैंकका सञ्चालकहरुको पनि । भनिन्छ्, ढुंगानालाई गभर्नर बनाउन उनीहरु सय करोड रुपैयाभन्दा बढि लगानी गर्न तयार थिए ।
यसैबीचमा सुशिल भट्टको नाम पनि गभर्नरका रुपमा केही समय चर्चामा आयो । लगानी बोर्डको सिईओका रुपमा सुशिलले निर्बाह गरेको भूमिका उत्कृष्ट भएपनि भाई दीपकसंग जोडेर उनलाई हेरियो । उनको कामलाई अवमूल्यन गरियो भन्नेहरु पनि छन् । यस पटक सुशिल चर्चा गरे जस्तो गभर्नरको दौडमै थिएनन । भनिन्छ्, उनका भाई दीपक भट्टको ईच्छा निलम ढुंगाना नै गभर्नर बने हुन्थ्यो भन्ने थियो । ओलीले नै निलमलाई बोकेपछि उनले बोक्नु पर्ने आवश्यकता नै रहेन् ।

एकथरीले बिनोद चौधरी र दीपक भट्टका साझा उम्मेदवारका रुपमा ज्ञानेन्द्र ढुंगानालाई चर्चा गरेपनि भट्ट भने चौधरीसंग उम्मेदवार साझा नगर्ने प्रष्ट देखिन्छ । किनकी मारवाडी समूहहरुबीच बिभाजन छ । एउटा समूहको नेतृत्व र संरक्षण भट्टले गर्छन । अर्कोको चौधरीले ।

काँग्रेस पृष्ठभूमिका ढुंगानाले काँग्रेस सभापति देउवा बाहेक काँग्रेसका सबै नेता समेत मिलाईसकेका थिए । सुदूरपश्चिमका सबै नेता, नौ वटै जिल्लाका पार्टी सभापति, नागरिक समाज र सर्वसाधारणले एक स्वरमा भट्टलाई गभर्नर बनाउन दवाव दिएका कारण देउवा भट्टलाई गभर्नर बनाउन अडिग थिए । तर देउवाका नजिकका अरु कुनै पनि व्यक्तिले भट्टलाई गभर्नर बनाउदा आफ्नो स्वार्थ पूर्ति नहुने देखेपछि भट्ट रिङबाट आउट भएका हुन् । सत्य यही हो ।

देउवालाई सबैले घुमाईदिए । उनलाई सबैले गुमराहमा राखे । राजिनामा स्वीकृत नभएकै अवस्थामा पनि भट्टलाई गभर्नर बनाउदा कुनै कानूनी जटिलता नआउने बरिष्ठ कानूनवीदहरु र पूर्व न्यायधिवक्ता खम्म खातीको सुझाव पनि किन कार्यान्वयन हुन सकेन् । त्यो ओपन सेक्रेट ।

बा हरुका अगाडि दाई निरीह भएकै कारण भट्ट गभर्नरको रिङबाट आउट भएका हुन् ।

भट्टलाई रोक्न सके ज्ञानेन्द्रलाई गभर्नर बनाउन सकिन्छ कि भनेर यो प्रकृयालाई गिजोल्ने एउटा पात्र डा. प्रकाश शरण महत पनि हुन् भनिन्छ । त्यही खेल अन्तर्गत ज्ञानेन्द्रसंगको साठगाठ र उक्साहटमा निलमले भट्टको राजिनामा स्वीकृत नगरेको बुझ्न कठिन हुदैन् । ज्ञानेन्द्र निलमका माईती हुन् । उनीहरु पारिवारिक नाता छ । भट्टलाई रोक्न सके आफूहरु मध्ये कुनै एक हुने निलम र ज्ञानेन्द्रको बुझाई थियो । त्यही बुझाई भट्टको राजिनामा स्वीकृत नहुनुको कारण हो । निलमले राजिनामा स्वीकृत नगर्दा भट्टलाई गभर्नर नियुक्त गर्दा कानूनी समस्या उत्पन्न हुन्न भन्ने डर देउवामा पैदा गर्न सक्ने ओलीले चैतको दोस्रो साता तिन महिना कार्यकाल बाँकी छदै कुलमान घिसिङलाई नेपाल विद्युत प्राधिकरणको कार्यकारी निर्देशक पदबाट बर्खास्त गर्नुले नै पुष्टि गर्छ, ओली कानूनी समस्यासंग डराउछन् कि डराउदैन् । तर नभएको डर देउवामा पैदा गर्न ओली सफल भए ।

सरकार जोगाउन देउवाले अघि सारेका भट्टलाई गभर्नर बनाउने प्रस्तावमा सहमती जनाएपनि ओली कुनै पनि हालतमा निलमलाई गभर्नर बनाउन चाहन्छन् भन्ने दुई महिना यताका ओलीका अभिव्यक्ति, व्यवहार र गतिबिधिले देखाईसकेको छ । विश्व पौडेल केही दिनमा नियुक्त भएनन भने उनी पनि गभर्नरको रिङबाट आउट हुनेछन् । र, निर्विकल्प उम्मेदवार हुनेछिन्, निलम । ओलीले चाहेको त्यही हो ।